Waarderend onderzoek om te leren en veranderen

Waarderend onderzoek om te leren en veranderen14 februari 2017

Professor David Cooperrider is de bedenker van waarderend onderzoek. Hij werkte de basisprincipes en logica ervan uit in zijn proefschrift ‘Appreciative Inquiry: Toward a Methodology for Understanding and Enhancing Organizational Innovation’.

Basis van de methode is dat een organisatie zich positief ontwikkelt als mensen samen onderzoeken wat er werkt, wat ze graag willen voor de toekomst en manieren verkennen om successen uit te bouwen en sterktes te benutten. De methode is dus gericht op wat je waardeert (apprecieert) en meer wilt zien. Een waarderend onderzoek kan daarom wel gericht zijn op een thema als ‘Tevreden burgers over hun leefomgeving’, maar niet op een vraag als ‘hoe verminderen we het aantal klachten van burgers over de kwaliteit van hun leefomgeving?’.

Waarderend onderzoek is een proces van voor elkaar open staan en samen onderzoeken, leren en ontwikkelen. Het kan op verschillende schalen worden toegepast: (samenwerkende) organisaties, teams en zelfs gemeenschappen (wijk, dorp, stad).

Vijf onderliggende principes

1. De werkelijkheid maken we met elkaar

De filosofie van het sociaal constructionisme ligt aan de basis van waarderend onderzoek. De objectieve werkelijkheid bestaat niet. Al onze waarnemingen van de werkelijkheid zijn gekleurd door onze eigen beelden, ervaringen, relaties en cultuur. We construeren als het ware onze eigen werkelijkheid en op basis daarvan handelen we. Taal is daarbij belangrijk, niet als instrument om de werkelijkheid te beschrijven, maar als instrument om de werkelijkheid te creëren.

2. We gaan, naar waar we elkaar vertellen dat we gaan

De nieuwe organisatie is een verhaal in wording. De ontwikkelrichting en de uitkomsten staan daarom niet vooraf vast; er is sprake van een zoekrichting die ruimte biedt voor onverwachte wendingen. Verhalen over positieve ervaringen, succesvolle acties en beste praktijken werken goed bij waarderend onderzoek. Ze maken mensen enthousiast, geven vertrouwen en prikkelen om alternatieve wegen te verkennen.

3. Onderzoeken is interveniëren

Waarderend onderzoek is een interventie op zich. Deelnemers komen tijdens het traject tot inzichten die hun doen en laten zullen beïnvloeden. En deelnemers leren elkaar beter kennen en praten over wat voor hen belangrijk en inspirerend is; belangrijke ingrediënten voor succesvol samenwerking in de toekomst.

4. Een aantrekkelijk beeld inspireert meer dan duizend woorden

We groeien naar dat wat we ons voorhouden: positieve en uitnodigende beelden van de toekomst geven energie, leiden tot positieve acties en ook tot een gevoel van urgentie om in die  richting in beweging te komen.

5. Praten over wat werkt zet mensen bijna als vanzelf in actie

Benadrukken van dat wat werkt en dat bespreken met elkaar en erop voortborduren zet mensen bijna als vanzelf in actie. De ideeën over wat er nog meer mogelijk is en de energie om daar werk van te maken nemen toe.

Waarderend onderzoek in vijf fasen

1. Positief thema (‘affirmative topic’)

De eerste fase is belangrijk. Daarin bepaal je het onderwerp van het waarderend onderzoek. Het is belangrijk dat het om een positief thema gaat. Denk even terug aan wat hierboven staat over burgers en hun leefomgeving. De volgende criteria kun je gebruiken om te bepalen of je een goed positief thema te pakken hebt. Het thema:

  • Is positief geformuleerd.
  • Drukt een verlangen uit.
  • Werkt verbindend, als een roeping voor betrokken mensen/organisaties.
  • Wekt nieuwsgierigheid en enthousiasme op.
  • Beantwoordt de vraag ‘waar zijn we uiteindelijk op uit?’

2. Verwonderen

Het eigenlijke onderzoek begint met verwonderen. Met het bevragen van elkaar op de successen en beste ervaringen over het positief thema tot nu toe. Praten over successen en wat al lukt versterkt het zelfvertrouwen: ‘yes, we can!’.

3. Verbeelden

In deze fase bouwt de groep voort op de besproken successen: hoe kunnen we daar meer mee? Wat is er allemaal mogelijk? Het werkt goed als mensen ook echt verbeeldend met deze vragen aan de slag gaan. Bijvoorbeeld door collages, foto’s, filmpjes en verhalen te maken of te verzamelen en die aan elkaar te presenteren.

4. Vormgeven

Deze fase is gericht op de vraag waar je binnen nu en een bepaalde periode wil staan. Op het formuleren van een aansprekende ambitie.

5. Verwerkelijken

Het verzinnen van acties en projecten om de gestelde ambitie in de gestelde termijn te bereiken staat centraal in deze fase. Zelf vind ik dat de denk-doe-leer aanpak goed past bij (deze fase van) waarderend onderzoek. Samen bedenk je acties die zouden kunnen werken en start je experimenten om uit te vinden of dat in de praktijk ook echt zo is. Vervolgens leer en verbeter je.

Tot slot

Waak ervoor dat waarderend onderzoek wordt ingezet als een planmatig veranderproces. De fasering kan daartoe uitlokken, maar de fasering ‘blauw’ doorlopen haalt de bezieling eruit. Initiators en begeleiders doen er daarom goed aan de fasering impliciet en losjes te gebruiken. En te beseffen dat het eerder gaat om processen dan om fasen en dat die processen/fasen zelfs door elkaar heen kunnen lopen. Stuur dan ook vooral op het uit de verf komen van de onderliggende principes, schep ruimte en nagel dingen pas vast als het juiste moment daar is.

Elke situatie vraagt om een doordachte leer- of veranderaanpak. Waarderend onderzoek is niet in alle gevallen geschikt. Het is een mens- en onderzoeksgerichte manier van leren/veranderen die intensief is en tijd kost. Hier bewust voor kiezen is essentieel voor succes.

De aanpak kan onterecht de indruk wekken dat kritiek en negatieve ervaringen niet mogen worden geuit. Dat is onjuist. Over alles mag worden gepraat, alleen wat je daadwerkelijk onderzoekt zijn sterkten en hoe je die kunt uitbouwen.

Wellicht de grootste kracht van waarderend onderzoek is dat je actief bouwt aan een coalitie van welwillenden. Die coalitie is uiteindelijk misschien wel de belangrijke opbrengst. Want de resultaten van een waarderend onderzoek komen eenmalig tot stand, terwijl een groep mensen die een band hebben elkaar opnieuw zullen vinden als dat nodig is.

Jean-Paul de Poorter

Verder lezen?

Canon vh leren

neem contact op

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.